Ο Παντελής Βούλγαρης είναι ένα ζωντανό βιβλίο που ανοίγοντάς το, σε αγκαλιάζει και σου μεταφέρει εικόνες από τη ζωή του και την ιστορική του έρευνα, όπως απλόχερα προσφέρει εικόνες και συγκινήσεις στην μεγάλη οθόνη μέσα από τις ταινίες του.
Τον συνάντησα στη συνέντευξη Τύπου για το τέταρτο Διεθνές Φεστιβάλ Άνδρου που πραγματοποιήθηκε σε γνωστό ξενοδοχείο της Αθήνας, όπου ο Παντελής Βούλγαρης έχει αναλάβει τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή.
Όπως καταλαβαίνετε ο χρόνος και ο τόπος δεν ήταν ο ιδανικός, ωστόσο έπιασα τον εαυτό μου μέσα από την αφήγησή του, να ταξιδεύω, στα πρώτα του βήματα, στη διαδικασία που ακολουθεί για τις ταινίες του, αλλά και στις απόψεις του για τη νέα γενιά, αλλά και το μέλλον του κινηματογράφου.
Κύριε Βούλγαρη γιατί αποφασίσατε να γίνετε σκηνοθέτης;
Σε αυτή την επιλογή με οδήγησε η τρομακτική γοητεία του κινηματογράφου. Έγινα σκηνοθέτης γιατί μάλλον δεν είχα ενδιαφέρον για τίποτε άλλο. Ανήκω σε μία γενιά, που εικόνες μόνο στον κινηματογράφο βλέπαμε. Δεν υπήρχε τότε ο βομβαρδισμός εικόνων όπως σήμερα, που σήμερα βρίσκονται παντού. Για να καταλάβεις τηλεόραση είδα για πρώτη φορά σε ηλικία 27 ετών.
Κάνοντας μία αναδρομή στην περίοδο της πρώτη σας ταινίας «Ο κλέφτης». Είχε περάσει τότε από το μυαλό σας η πορεία που θα πραγματοποιήσετε;
Όχι μόνο τότε, αλλά ποτέ δεν σκέφτηκα ότι διανύω κάποια συγκεκριμένη πορεία. Η κάθε ταινία έχει τον δικό της λόγο που γίνεται. Πολλές φορές υλοποιείται μία ταινία, ενώ έχουν απορριφθεί ή έχουν στραγγαλιστεί δεκάδες άλλες ιδέες που δεν μπόρεσαν να υλοποιηθούν.
Με την πάροδο των χρόνων;
Ούτε μεγαλώνοντας το σκέφτηκα. Ο κινηματογράφος για εμένα είναι κάτι περισσότερο από μία αγάπη για την τέχνη και τον άνθρωπο.
Ξεκινήσατε να κάνετε ταινίες σε περίεργη εποχή, όπως περίεργη είναι και τώρα. Ποιες διαφορές παρατηρείτε στο τότε με το σήμερα;
Είναι πολύ σύνθετη η ερώτηση με την έννοια ότι οι αλλαγές ταξιδεύουν ταυτόχρονα με πολύ μεγάλα γεγονότα. Ας πούμε σήμερα έχει διαψευστεί η αριστερά σε πολύ μεγάλο βαθμό. Σε αντίθεση με τότε που ήταν η κυρίαρχη κατάσταση, το κυρίαρχο όραμα. Αυτό σημαίνει ότι διαδέχεται κάτι άλλο, αυτή την κατάσταση της φιλοσοφίας, της πραγματικότητας, της αλλαγής ζωής.
Μιλήστε μου για τότε.
Εγώ ανήκω στη γενιά αμέσως μετά τον εμφύλιο. Η λογοκρισία τελείωσε το 1974 όταν έπεσε πια η χούντα και πλέον ήμασταν μεγάλοι σε ηλικία. Θέλαμε να εκφραστούμε και δεν μπορούσαμε μέσα από τον κινηματογράφο. Τώρα μπορείς να πεις ότι θέλεις και αυτό είναι πολύ βασικό.
Έχει αλλάξει και ο τρόπος έκφρασης;
Σαφώς. Ας πούμε δεν μπορώ να καταλάβω γιατί ζωγραφίζετε το σώμα σας εσείς οι νέοι. Ήμουν προχθές έξω από το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, όπου βρίσκονταν και δύο νεαρά παιδιά που έκαναν πατίνια. Μόλις έβγαλαν τις μπλούζες τους, είδα πως ήταν γεμάτοι φίδια, δράκοντες, αετούς. Αυτό κάτι σημαίνει.
Σήμερα υπάρχουν αμέτρητες προκλήσεις.
Είναι σωστό αυτό. Ο σημερινός άνθρωπος έχει τόσες πολλές προκλήσεις στον τρόπο διασκέδασης, στην εργασία και στην συμπεριφορά προς την οικογένεια του, που θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε μία άλλη εποχή.
Πως θα χαρακτηρίζατε τη ζωή των ανθρώπων σήμερα;
Σήμερα η ζωή είναι πιο ατομική. Η όλη ιστορία με την τεχνολογία έχει οδηγήσει τον άνθρωπο στη μοναξιά και την απομόνωση. Στα νιάτα μου, εγώ έκανα φλερτ μέσα στα τρένα και τα λεωφορεία και τώρα, δεν μπορώ να συναντήσω ένα βλέμμα.
Θα ήθελα να επιστρέψουμε στον κινηματογράφο. Από τη δική σας γενιά βγήκατε αρκετοί σπουδαίοι κινηματογραφιστές και καλλιτέχνες γενικότερα. Πιστεύετε ότι θα είναι ανάλογο το μέλλον στον ελληνικό κινηματογράφο;
Θα βγουν σίγουρα καλλιτέχνες και από αυτή τη γενιά. Για να σου δώσω ένα παράδειγμα, στην ηλικία των παιδιών που τώρα ξεκινούν το ταξίδι τους στον κινηματογράφο, θυμάμαι τον Γιώργο Πανουσσόπουλο, ο οποίος ήταν από τους πρώτους που ζούσε μόνος του να κυκλοφορεί στο δρόμο με μία 16αρα μηχανή, η οποία δεν λειτουργούσε κιόλας. Ο κινηματογράφος και ο τρόπος έκφρασης, όπως καταλαβαίνεις έχει πάει σε άλλο επίπεδο.
Αυτό οφείλεται στις νέες τεχνολογίες;
Εκεί θέλω να καταλήξω. Αυτή η ιστορία με την τεχνολογία και τις εύχρηστες μηχανές, που όλοι πια μπορούν να κολλήσουν το μάτι τους σε μία κάμερα και να βλέπουν μέσα από αυτή είναι το πιο βασικό στοιχείο για τη συνέχεια. Πιστεύω ότι θα έρθει η εποχή που στο φεστιβάλ των Καννών θα διαγωνίζονται οικογένειες, γιατί και μόνοι τους θα μπορούν να κάνουν μία ταινία.
Ποιο είναι το συναίσθημα που σας κυριεύει όταν γυρίζετε μία ταινία, αλλά και όταν βλέπετε το αποτέλεσμα στο πανί;
Είναι διαφορετικές οι φάσεις συναισθημάτων που κατακλύζουν έναν σκηνοθέτη, στη διαδικασία πριν το γύρισμα, κατά τη διάρκεια του γυρίσματος και κατά τη διάρκεια της προβολής. Στο γύρισμα είμαι ευτυχισμένος γιατί μία ιδέα υλοποιείται, έχοντας συνοδοιπόρους ανθρώπους που πιστεύουν σε εμένα αλλά και σε όλο αυτό το εγχείρημα. Φτάνοντας στην προβολή, κάθε φορά είναι διαφορετικά.
Υπάρχει κάποιο παράδειγμα που μπορείτε να μοιραστείτε;
Στην τελευταία μου ταινία, «Το τελευταίο σημείωμα», είδα για πρώτη φορά 650 μαθητές από την Καισαριανή να μπαίνουν στην αίθουσα και καθ’ όλη τη διάρκεια της προβολής για ένα θέμα που δεν γνώριζαν, να σιωπούν. Αυτή την εμπειρία και τη συγκίνηση την έζησα τώρα για πρώτη φορά, σε αυτή την ηλικία που είμαι.
Μέχρι τώρα γιατί επιλέγετε οι ταινίες σας να είναι κυρίως ιστορικού περιεχομένου;
Είναι ιστορικού περιεχομένου με βάση τον άνθρωπο πάντα. Δεν θα μπορούσα να κάνω ένα ντοκιμαντέρ ή να ασχοληθώ με ένα πρόσωπο που να μην με αφορά η ζωή του. Αυτές οι ταινίες καταρχήν με ενδιαφέρουν κάθε φορά σαν ιστορίες.
Υπάρχει προεργασία έρευνας και μελέτης;
Υπάρχει ένα πολύ μεγάλο διάστημα μελέτης της ιστορίας. Για παράδειγμα, την «Ψυχή Βαθιά» αποφάσισα να την υλοποιήσω, αφού είχα ολοκληρώσει ένα πολύ μεγάλο διάστημα μελέτης, όχι για να κάνω την ταινία, αλλά για να καταλάβω ο ίδιος τι είχε συμβεί εκείνη την περίοδο.
Ο άνθρωπος θεωρείτε πως είναι ανιστόρητος;
Το ξέρω ότι ο κόσμος είναι ανιστόρητος. Εγώ πρώτος, μιλώντας για τον εαυτό μου, την ιστορία μας δεν την ξέρω. Γνωρίζω αποσπασματικά κάποιες περιόδους με τις οποίες ασχολήθηκα πιο συστηματικά. Μιλώντας για έρευνα της ιστορίας σημαίνει ότι ασχολείσαι μόνο με αυτό στην καθημερινότητά σου.
Αυτή την περίοδο μελετάτε;
Διαβάζω για το 1821, για το οποίο δεν γνώριζα. Είχα μείνει με τις αφηγήσεις των δασκάλων στο σχολείο, με τις μικρές ιστορίες στα βιβλία και με τις εικόνες του Παπαφλέσσα και των άλλων ηρώων στους τοίχους. Όταν ασχοληθείς με μία ιστορική περίοδο καταλαβαίνεις πραγματικά τι συνέβη τότε.
Ετοιμάζετε κάτι συγκεκριμένο με βάση αυτό;
Όχι. Κανένας δεν ξέρει ποτέ βέβαια, τι μπορεί να προκύψει.
Έχετε κάνει δεκατρείς ταινίες. Ποια από αυτές μπορείτε να ξεχωρίσετε λιγάκι παραπάνω;
Έχω αδυναμία σε όλες μου τις ταινίες. Ίσως λίγο παραπάνω να ξεχωρίζω την πρώτη μου μεγάλου μήκους ταινία το «Προξενιό», γιατί αυτή ήταν ουσιαστικά και η είσοδός μου στον χώρο.
Την περίοδο της «Μικράς Αγγλίας» είχατε πει συνέντευξή σας ότι θέλατε να κάνετε ακόμα τρεις ταινίες. Το «Τελευταίο σημείωμα» έγινε. Μένουν άλλες δύο ή έχει αυξηθεί ο αριθμός;
Ελπίζω να καταφέρω να κάνω όσες πιο πολλές μπορώ, γιατί είμαι πια μεγάλος και τα περιθώρια στενεύουν.
Είστε από τους δημιουργούς που επιλέγετε άφθαρτα πρόσωπα στις ταινίες σας. Θα μπορούσα να πω ότι τα ανακαλύπτετε. Κρατάτε επαφή και μετά τα γυρίσματα μαζί τους;
Μπορώ να σου πω ότι με πιάνουν αρκετές φορές ενοχές για αυτό τον λόγο. Περνούν οι εποχές και με ανθρώπους που έχω συνδεθεί σε ταινίες δεν έχω κρατήσει επαφές. Μπλέκομαι με διαφορετικά πράγματα, μπλέκονται και αυτοί με τα επόμενά τους βήματα και δεν είναι εύκολο.
Μιλώντας για τους νέους, αυτή την περίοδο αρκετοί καλούνται να αποφασίσουν για την επαγγελματική τους σταδιοδρομία. Τα παιδιά σας ακολούθησαν τον δικό σας δρόμο. Τι ήταν αυτό που τα συμβουλέψατε;
Εγώ δεν τα έσπρωξα τα παιδιά μου στον καλλιτεχνικό χώρο. Αυτό που τα συμβούλεψα και συμβουλεύω όσους με ρωτούν, είναι ότι επειδή είναι η ζωή είναι μεγάλη, αυτό που επιλέγεις πρέπει να το αγαπάς κάθε μέρα. Να μπαίνεις στο γραφεία, στο αυτοκίνητο, στο θέατρο, στο δικαστήριο και να είσαι ευτυχισμένος.
Για να σας αποδεσμεύσω, θα ήθελα να μου πείτε μερικά λόγια για το Διεθνές Φεστιβάλ της Άνδρου.
Θα μου επιτρέψεις να σου απαντήσω με αυτά που είπα στη συνέντευξη Τύπου. Είμαι απόλυτα σίγουρος ότι ανάμεσα στο πλήθος των επισκεπτών του Αυγούστου, μεταμφιεσμένοι με μαύρα γυαλιά, αποβιβάζονται στο νησί διάσημοι όπως ο Αριστοφάνης, ο Σαίξπηρ, ο Αισχύλος, ο Ευριπίδης, ο Ρίτσος, ο Κορνάρος και άλλοι, που σκοπός τους είναι να μας παρασύρουν με επιτήδειους τρόπους σε επικίνδυνες πράξεις, όπως να γελάμε και να κλαίμε με τα κατορθώματά μας αλλά και να θυμόμαστε πως παλιότερα χορεύαμε συχνά.